QUOTE(Flash @ Jun 1 2009, 23:49 )
Θεωρώ την ανωτέρω ανάλυση ατυχή.
Πρώτα από όλα η χρήση σημερινών ηθικών και κοινονικοπολιτικών κριτηρίων για την κρίση προσωπικοτήτων ανεξάρτητα από την εποχή στην οποία έζησαν (κάτι το οποίο γίνεται κατά κόρον και για τον Μέγα Αλέξανδρο) είναι κατά τη γνώμη μου άστοχη και άκυρη.
Απογυμνώνοντας έναν άνθρωπο από το χωροχρονικό γίγνεσθαι μέσα στο οποίο έζησε και έδρασε αφαιρούμε πλήρως την ιστορική διάσταση της κρίσης μας και την εκφυλίζουμε σε μια θεωρητική μελέτη περίπτωσης (τι θα γινόταν εάν) ή σε ένα άτυπο είδος νοητικού πειράματος.
Με το ίδιο συλλογιστικό άλλωστε δε θα έπρεπε να βρίσκεται στη λίστα ούτε ο Περικλής καθώς ήταν θεμελιωτής μια δημοκρατίας στην οποία υπάρχαν σκλάβοι (ανεξάρτητα από το ότι η ζωή τους ήταν πολύ καλύτεροι από τις υπόλοιπες πόλεις και δεν συγκρίνοταν με τους είλωτες) και φυσικά οι γυναίκες δεν είχαν κανένα πολιτικό δικαίωμα ενώ και η γενικότερη θέση τους στην κοινωνία ήταν λιγότερο σημαντική ακόμα και από την αντίστοιχη των γυναικών σε ολιγαρχικές πόλεις.
Ομοίως, ο Αριστοτέλης ήταν γνωστός μισογύνης και υποστηρικτής του έργου του Μεγάλου Αλεξάνδρου κλπ κλπ
Πέρα όμως από το παραπάνω συλλογιστικό που εξέθεσα,ειδικά στην περίπτωση του Πλάτωνα πιστεύω ότι οι χαρακτηρισμοί που χρησιμοποιήθηκαν είναι όχι απλά υπερβολικοί αλλά λανθασμένοι. Ο Πλάτων όντως δεν ήταν υποστηρικτής του δημοκρατικού πολιτεύματος αλλά σε καμία περίπτωση δεν ήταν και "θεωρητικός θεμελιωτής του ολοκληρωτισμού". Είχε σχέσεις με τυράννους της Μεγάλης Ελλάδας (όπως ο Διονύσιος ο Συρακούσιος) τις οποίες ο ίδιος διέκοψε όταν κατάλαβε ότι δεν ήταν σε θέση να πρωθήσει τις θέσεις περί ενός πρότυπου, μορφωμένου και δίκαιου βασιλιά-φιλοσόφου. Αν έπρεπε να του προσάψουμε μια πολιτική ταυτότητα (παρότι όπως είπα διαφωνώ με κάτι τέτοιο) αυτή θα ήταν ενός προδρόμου των θεωρητικών της "πεφωτισμένης μοναρχίας" (πχ Μοντεσκιέ) και πάντως όχι του ολοκληρωτιστη.
Φυσικά δεν λέω σε καμία περίπτωση ότι τα όσα αναφέρεις είναι πρωτάκουστα. Ο Καρλ Πόππερ επί παραδείγματι χαρακτηριζε την πλατωνική πολιτεία ως ένα ολοκληρωτικό μόρφωμα όμως ακόμα και αυτός ο αποφασισμένος επικριτής αναγκάστηκε να δήλωσει "καθηλωμένος από το θαύμα που αναδύεται μέσα από αυτό το τόσο περίτεχνα δοσμένο όραμα μιας κλειστής κοινωνίας" (Ρόμπερτ Ζίμερ στο βίβλίο "Οι πύλες της φιλοσοφίας").
Προσωπικά πιστεύω ότι ένας άνθρωπους ο οποίος έχει γράψει μεταξύ άλλων ότι είναι καλύτερο να αδικείσαι παρά να αδικείς (Γοργίας) , που τοποθετει στην κορυφή του ιδανικού κατ'αυτόν πολιτεύματος τους φιλοσόφους και που 2400 χρόνια μετά το θάνατο του αναγνωρίζεται μαζί με τον Αριστοτέλη ως ο βασικός πυλώνας του δυτικού τρόπου σκέψης (όπως για παράδειγμα γράφει αν δεν κάνω λάθος ο Ρασελ) δεν ήταν ούτε τυραννόφιλος ούτε ολοκληρωτιστής, σίγουρα όχι με την πολιτική έννοια και φόρτιση που αυτές οι λέξεις περιέχουν σήμερα.
Δεν ειμαι ούτε κατα διάνοια ειδικός αλλά αυτές είναι οι δικές μου θέσεις και θέλω να πιστεύω ότι τουλάχιστον δεν οδηγούν σε "άκριτη αποδοχή" της σημαντικότητας του έργου του Αριστοκλέους.
1) Εχεις εν μέρει δίκιο όταν αναφέρεις ότι η αξιολόγηση των προσωπικοτήτων του παρελθόντος με βάση τα σημερινά ηθικά κριτήρια αναγκαστικά τις "αδικεί", καθόσον στην εποχή τους η δράση με τα σημερινά κριτήρια ήταν περίπου αδιανόητη, και επομένως δε μπορούσαν καν να σκεφτούν να δράσουν διαφορετικά. Εάν αναγνωρίζαμε ότι ιστορικά πρόσωπα σαν τον Αλέξανδρο έδρασαν όπως έδρασαν γιατί η τέτοιου είδους δράση ήταν τότε επιτρεπτή και ταυτόχρονα αναγνωρίζαμε ρητά και ομόφωνα ότι αυτές οι δράσεις είναι πλέον παρωχημένες και αντιπροσωπεύουν ένα "κακό παρελθόν" του ανθρώπινου είδους , τότε δεν θα είχα ιδιαίτερο πρόβλημα. Θα παραδεχόμουν ότι ο Αλέξανδρος ήταν ένα χαρισματικό πρόσωπο, που έδρασε αποτελεσματικά μέσα στο- παρωχημένο πλέον-πλαίσιο σκέψης της εποχής του. Αυτό όμως δεν γίνεται. Παρακολούθησα τη σχετική εκπομπή και είδα ότι το συμπέρασμα που έβγαινε δεν ήταν καθόλου " ο Αλέξανδρος ήταν ένας χαρισματικός στρατηγός-κατακτητής της εποχής του που ως παράδειγμα πλέον δεν έχει να μας προσφέρει τίποτα" αλλά "ο Αλέξανδρος ήταν ένας μεγάλος στρατηγός που μεγάλωσε την επιρροή των Ελλήνων και μετέδωσε τον πολιτισμό μας στους κατακτημένους". Για το λόγο αυτό και προσπάθησα με αυστηρότητα να δείξω ότι τα σημερινά κριτήρια αποδοκιμάζουν τη συμπεριφορά του Αλέξανδρου
2) Είναι αλήθεια ότι πολιτικά δικαιώματα στην αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία είχαν μόνο οι ταξικά κυρίαρχοι άρρενες δουλοκτήτες , ενώ οι ταξικά υποτελείς δούλοι καθώς και οι γυναίκες ήταν στερημένοι από τα δικαιώματα αυτά, ήταν δηλαδή αποκλεισμένοι από τη Δημοκρατία. Υπό αυτή την έννοια, τόσο η αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία όσο και ο σημαντικότερος πολιτικός ηγέτης της , ο Περικλής, είναι ξεπερασμένοι.
Μια τέτοια διαπίστωση όμως δείχνει τη μισή αλήθεια και -κυρίως- δεν μας επιτρέπει να αντιληφθούμε τι τεράστιο βήμα ήταν για όλη την ιστορική εξέλιξη της ανθρωπότητας η θεσμοθέτηση της Δημοκρατίας.
Πριν τη Δημοκρατία, η εξουσία ασκούνταν από τους γηραιούς αρχηγούς της φυλής. Οι αρχηγοί αυτοί είχαν ως μέλημα να εξσφαλίζουν την αναπαραγωγή της κατεστημένης νομιμότητας και να αναχαιτίζουν κάθε προσπάθεια αλλαγής. Ο νόμος ήταν αθικτος και εκτός κριτικής. Η αμφισβήτηση του νόμου ήταν αδιανόητη, ήταν αξεπέραστο ταμπού.Οι γενιές , η μια μετά την άλλη, ζούσαν την ίδια ζωή, μην τολμώντας να αμφισβητήσουν το νόμο, μην τολμώντας δηλαδή να αμφισβητήσουν τους ίδιους τους όρους της ζωής τους.
Η ανάπτυξη της της τεχνικής, της ναυτιλίας και του εμπορίου άνοιξε τα μάτια και έδωσε εμπιστοσύνη στα νέα ανερχόμενα στρώματα των τεχνιτών -εμπόρων, που άρχισαν να συγκεντρώνουν πλούτο και να αμφισβητούν την πρωτοκαθεδρία των φυλετικών αρχηγών. Ήταν αυτά τα νέα στρώματα που διατύπωσαν τα νέα επαναστατικά αιτήματα, τα οποία είναι σήμερα η βάση ουσιαστικά της δυτικής πολιτικής σκέψης: 1) Ο νόμος πρέπει να θεωρείται ανθρώπινο δημιούργημα. Δημιούργημα που το φτιάχνουν οι άνθρωποι για να λύσουν τα προβλήματα της κοινωνικής συμβίωσης. Άρα δεν πρέπει να υπάρχει τρόμος απέναντι στην αμφισβήτηση του νόμου. Η αμφισβήτηση αυτή δεν είναι αμφισβήτηση της "Θείας Βούλησης" αλλά αμφισβήτηση, απλώς, της προσπάθειας των προγόνων μας ( αίτημα της εξέλιξης) 2) Εφόσον ο νόμος δημιουργείται από τους ανθρώπους και αφορά τους ανθρώπους , πρέπει οι άνθρωποι να έχουν λόγο στη διαμόρφωση του. Άρα πολιτικά δικαιώματα και αξίωση συμμετοχής στη διαμόρφωση του νόμου πρέπει να έχουν όχι 2-3 αρχηγοί αλλά πολλοί άνθρωποι (σήμερα βέβαια το "πολλοί" το βελτιώσαμε σε "όλοι οι ενήλικες") (αίτημα της Δημοκρατίας) 3) Για να μπορούν οι άνθρωποι ,που έχουν πολιτικά δικαιώματα,να φτιάχνουν "καλούς" νόμους, πρέπει να ακονίσουν το μυαλό τους και να ψάξουν με συστηματικότητα να βρουν τις αρχές της ορθής διακυβέρνησης. Πιο απλά: πρέπει να ερευνήσουν την κοινωνική πραγματικότητα και να στοχαστούν για αυτή. Ετσι και έγινε: Η γέννηση της δημοκρατίας ήταν ταυτόχρονα και γέννηση της φιλοσοφίας. (αίτημα σύνδεσης Δημοκρατίας-Γνώσης) 4) Εφόσον κάθε άτομο μελετά την κοινωνική πραγματικότητα με τον τρόπο του και παίρνει θέση για τα πολιτικά προβλήματα της Δημοκρατικής Πολιτείας του, έπεται ότι κάθε άτομο είναι πολύτιμο για τη λειτουργία της Πολιτείας και πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό (αίτημα σεβασμού της ατομικότητας, αίτημα σεβασμού της διαφορετικής γνώμης)
3)Ο Πλάτων όλα τα παραπάνω τα ΑΠΕΡΡΙΠΤΕ. Αμφισβήτησε εντονότατα ότι είναι δυνατόν οι πολλοί να έχουν έγκυρη γνώση και άρα να μπορούν να φτιάξουν ορθούς νόμους.(απόρριψη του 3) Έγκυρη γνώση έχουν, για τον Πλάτωνα, ΜΟΝΟ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ.( οι "ειδικοί' θα λέγαμε σήμερα). Αυτοι λοιπόν μόνο πρέπει και να κυβερνούν. όλοι οι άλλοι μόνο θα κυβερνιούνται , χωρίς να μπορούν ποτέ να ανακαλέσουν από την εξουσία τους φιλοσόφους-βασιλείς.(απόρριψη του 2) Όλοι οι άλλοι θα είναι πιόνια των φιλοσόφων-βασιλέων και θα διδάσκονται από τα πρώτα παιδικά τους χρόνια να θεωρούν τον εαυτό τους ανίκανο και τους φιλοσόφους-βασιλείς πηγή όλης της σοφίας.Οι γνώμες, οι αγωνίες, οι ερευνητικές προσπάθειες της τεράστιας πλεοψηφίας των δήθεν "αδαών" μη φιλοσόφων δεν έχουν καμία σημασία για τον Πλάτωνα. Στην πραγματικότητα, τα μέλη αυτής της τεράστιας πλειοψηφίας δεν είναι "άτομα", είναι το "υλικό" με το οποίο οι φιλόσοφοι θα προσπαθήσουν να εκτελέσουν τα σχέδιά τους. (απόρριψη του 4)
4) Ειδικά για τον Πλάτωνα δεν ισχύει καθόλου ότι αυτά που έλεγε και έκανε αντιπροσώπευαν την εποχή του, τον "κοινό νου" της εποχής του. Ο Πλάτων , αντίθετα, αμφισβήτησε εντονότατα το πολίτευμα (Δημοκρατία των αρρένων δουλοκτητών) που είχε κατά την εποχή του η πόλη του, η Αθήνα. Ο Πλάτων καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια παλιών βασιλέων της Αθήνας. Η οικογένειά του ποτέ δεν είδε με καλό μάτι τη Δημοκρατία και την πολέμησε. Οι θείοι του , Κριτίας και Χαρμίδης, ήταν εξέχοντα μέλη του ολιγαρχικού κόμματος, του κόμματος δηλαδή που επιθυμούσε την κατάργηση της Δημοκρατίας. Το κόμμα αυτό, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, βοήθησε τη Σπάρτη, όχι... την πατρίδα του Πλάτωνα,Αθήνα. όταν εντέλει η Αθήνα ηττήθηκε, οι ηγέτες του ολιγαρχικού κόμματος ανταμείφθηκαν για τις υπηρεσίες που προσέφεραν. Οι Σπαρτιάτες τους παρέδωσαν την εξουσία και τους κατέστησαν, βεβαίως ,ανδρείκελά τους. Πρόκειται για τη λεγόμενη εξουσία των "Τριάκοντα Τυρράνων" (ηγέτης των Τριάκοντα ήταν, αν θυμάμαι καλά, ο ίδιος ο Κριτίας . Για τη δράση του θείου του ο Πλάτων δεν έγραψε ποτέ κακή κουβέντα)
5) Η εξουσία των Τριάκοντα ήταν βραχύβια γιατί οι -ηττημένοι αλλά γενναιόψυχοι-δημοκράτες Αθηναίοι εξεγέρθηκαν με επιτυχία απέναντί τους. Απογοητευμένος ο Πλάτων από την κυριαρχία των δημοκρατικών ιδεών και δυναμεων προσπάθησε να πραγματοποιήσει αλλού το όραμά του για κυριαρχία του φιλοσόφου-βασιλέα. Έψαξε λοιπόν με επιμονή να βρει διάφορους τυράννους και να γίνει σύμβουλος και καθοδηγητής τους, προσπάθησε δηλαδή είτε να "μετατρέψει" αυτούς τους τυράννους σε "φιλοσόφους-βασιλείς", είτε να τους κάνει ανδρείκελά του, παίζοντας στην ουσία ο ίδιος από το παρασκήνιο το ρόλο του "φιλοσόφου-βασιλέα". (Η αποστροφή του προς τις ανοιχτές πολιτικές διαδικασίες ήταν πραγματικά παροιμιώδης) Οι προσπάθειές του όμως αυτές , με τους τυράννους, ήταν όλες αποτυχημένες, η μια μετά την άλλη. Τις σχέσεις του με τους τυράννους αυτούς τις διέκοψε όχι γιατί δήθεν μετάνιωσε για τη διδασκαλία του, αλλά γιατί θα είχε κακά ξεμπερδέματα αν συνέχιζε.
6) Η θέση που διατυπώνεται στον πλατωνικό διάλογο "Γοργία", ότι είναι καλύτερο να αδικείσαι από το να αδικείς είναι θέση του "αληθινού Σωκράτη", δεν είναι θέση του Πλάτωνα. Τι εννοώ γράφοντας του "αληθινού Σωκράτη"; Στους πλατωνικούς διαλόγους πολύ συχνά λαμβάνει το λόγο και αναπτύσσει θεωρίες ο δάσκαλος του Πλάτωνα, Σωκράτης. Κάποιες φορές, αυτά που εμφανίζονται ως θεωρίες του Σωκράτη απηχούν πράγματι την αληθινή διδασκαλία του Σωκράτη. Κάποιες άλλες φορές όμως αυτά που εμφανίζονται ως θεωρίες του Σωκράτη είναι θέσεις του Πλάτωνα , που τις αποδίδει στο δάσκαλό του. Δεν είναι λίγες δηλαδή οι περιπτώσεις όπου ο Πλάτων διαστρέβλωσε το δάσκαλό του.
Η πιο "επικίνδυνη" διαστρέβλωση (πρεπει να ) είναι η ακόλουθη: ο Σωκράτης έλεγχε πάντα τις απόψεις που αναπτύσσονταν μέσα στη Δημοκρατική Αθήνα και προσπαθούσε να δείξει τις αντιφάσεις τους και τα αδύνατα σημεία τους. "Πείραζε" το μυαλό των συνομιλητών του και προσπαθούσε πάντα να τους δώσει να καταλάβουν ότι ενδέχεται κάπου να κάνουν λάθος και άρα πρέπει να διορθώσουν αυτά που υποστηρίζουν. Γι'αυτό χαρακτήριζε τον εαυτό του "αλογόμυγα" της πόλης, που ταράζει με την κριτική της την ηρεμία των πολιτών της.Με αυτό τον τρόπο δίδασκε τη διανοητική μετριοπάθεια και τη σύνεση και στην ουσία προκαλούσε το συνομιλητή του να επεκτείνει τα όρια της σκέψης και της γνώσης του , ωστε να διαμορφώσει "καλύτερες" πολιτικές γνώμες. Ο Σωκράτης δίδασκε δηλαδή ότι η γνώση είναι προυπόθεση ώστε η Δημοκρατία να φτιάχνει "καλούς" νόμους.Ταυτόχρονα όμως ήταν πολύ προσεχτικός και μετριοπαθής: για τον εαυτό του, που πάντα έβρισκε τις αντιφάσεις των συμπολιτών του, έλεγε "ενα πράγμα γνωρίζω, ότι δεν γνωρίζω τίποτα". με τον τρόπο αυτό ήταν σα να έλεγε: "να προσπαθείτε να επεκτείνετε τη γνώση σας, ώστε να την εφαρμόσετε στη διαμόρφωση του νόμου, αλλά ποτε΄μη θεωρήσετε ότι κατακτήσατε την απόλυτη γνώση. Πάντα θα υπάρχει κάτι που δεν έχετε βρει ακόμα"
Ο Πλάτων από αυτά κράτησε: α) η απόφαση που πάρθηκε στη Δημοκρατία, ο νόμος που φτιάχθηκε στη Δημοκρατία, δεν είναι απαραίτητα ορθοί, είναι πάντα ελλειμματικοί β) εφόσον η γνώση είναι απαραίτητη ώστε να λαμβάνονται ορθές αποφάσεις, τη διακυβέρνηση πρέπει να ασκούν αυτοί που κατέχουν τη γνώση. Αυτοί που κατέχουν τη γνώση δεν είναι οι πολλοί, αλλά οι λίγοι, αυτοί που έχουν "θεωρητικές δυνατότητες", οι "φιλόσοφοι-βασιλείς", οι "ειδικοί"
Αυτά όμως είναι τελείως αντίθετα με τη σωκρατική διδασκαλία. Ο Σωκράτης που έλεγε "εν οίδα ότι ουδέν οίδα" μάλλον θα θεωρούσε ανεκδιήγητο εκείνον που θα ισχυριζόταν ότι "κατέχει" τη γνωση. Ο Σωκράτης θεωρούσε το φιλόσοφο και τον πολίτη μετριοπαθή και ταπεινό αναζητητή της αλήθειας που ποτέ δε βρίσκεται ολόκληρη, ο Πλάτων θεωρούσε το φιλόσοφο αγέρωχο και περήφανο κάτοχο της αλήθειας που έχει βρεθεί και μένει -απλώς-να εφαρμοστεί.
7) Ο τόμος 1ος του βιβλίου του Καρλ Πόπερ "Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της" είναι μάλλον η πιο οξεία και διορατική κριτική της πολιτικής φιλοσοφίας του Πλάτωνα. Εάν βρείτε χρόνο, διαβάστε τον.